Vešanje

Do 1858. godine, izvršenje smrtne kazne vešanjem nije bilo bliže regulisano nikakvim propisom. Postupak vešanja je zavisio od lokalnih okolnosti i sklonosti lokalnih činovnika koji su rukovodili pogubljenjem. Po pravilu, za vešanje nije korišćena nikakva posebna sprava (vešala) nego je osuđeni vešan konopcem o kakvo drvo. Isto tako nije bilo specijalizovanih dželata već su taj posao obavljali panduri i momci koji su pratili pojedine starešine i činovnike.

Od 1858. do 1930. godine u Srbiji više nije bilo vešanja, jer je u tom periodu jedini zakonski način pogubljenja bilo streljanje.

Posle stvaranja Kraljevine Jugoslavije 1918. godine, u njenim zapadnim pokrajinama (današnja Hrvatska, Slovenija i Bosna i Hercegovina) na snazi je ostalo austrijsko pravo, po kome su smrtne kazne izvršavane vešanjem, a izvršavao ih je profesionalni dželat, koji je bio državni činovnik. U istočnim provincijama (Srbija sa Kosovom i Makedonijom i Crna Gora) smrtne kazne su i dalje izvršavane streljanjem.

Jedinstveni Krivični zakonik za celu Jugoslaviju donet je 1929, a stupio na snagu 1930. godine. On je propisao vešanje kao jedini način izvršenja smrtne kazne. Tada je i u Srbiji, po prvi put, prestalo da se strelja i takvo stanje je ostalo na snazi sve do raspada Kraljevine Jugoslavije, 1941. godine.

Vešanje je obavljano na način uobičajen u Austriji još od 19. veka, pomoću „austrijskih vešala“. Ta vešala su bila u obliku samo jednog stupa, na čijem vrhu je bio gvozdeni klin za koji je vezivan konopac s omčom. Osuđenik je stavljan na drvenu kutiju, stolicu ili kakvu drugu platformu, a dželat se peo uz nekoliko stepenica iza stuba, stavljao osuđeniku omču na vrat i pokrivao mu glavu komadom platna. Na dželatov znak, njegovi pomoćnici su izmicali platformu ispod osuđenikovih nogu i vukli ga nadole, pa je tako dolazilo do ugušenja. Agonija obešenog do nastupanja smrti je u proseku trajala oko deset minuta.

„austrijska“ vešala

Vešanje je obavljano intra muros (bukvalno: „unutar zidova“), tj. u prostoru u koji se ulazilo samo uz posebnu propusnicu. Obično je to bilo u sudskom ili zatvorskom dvorištu. Pogubljenju obavezno prisustvuje sudska komisija (u kojoj su i sudski lekar i sveštenik), a mogu mu prisustvovati, ukoliko to žele, branilac i predstavnici lokalne opštine, kao i sudski i policijski činovnici i najbliži srodnici osuđenog. Ukoliko prostor to dopušta, sud može dozvoliti prisustvo i drugim građanima, ali samo „časnim muškarcima“, koji se prijave i dobiju propusnicu. U stvarnosti, mnogi su ulazili i bez propusnica. Prilikom vešanja slavnog razbojnika Čaruge, u Osijeku 1925. godine, u dvorištu okružnog suda se okupila masa od preko 3.000 ljudi, žena i dece. Ako je istom presudom osuđeno na smrt više lica, oni se vešaju redom koji je naznačen u presudi, ali tako da nijedan ne može da vidi pogubljenje ostalih. Presuda se pre vešanja ne čita naglas, ali se štampa u skraćenom obliku i deli prisutnima. Telo pogubljenog se sahranjuje noću u tajnosti, a ako porodica to zahteva, telo joj se može predati da ga sahrani, ali bez ikakve pompe.

vešanje u Zagrebu, 1929

Od 1944. do 1959. godine, dva zakonska načina pogubljenja u celoj Jugoslaviji bili su vešanje i streljanje, prema odluci suda u svakom pojedinačnom slučaju. Ipak, vešanja su bila mnogo ređa, a sredinom 1950-ih su u potpunosti prestala da se koriste. Do 1947, vešanja (kao i streljanja) mogla su biti javna, naročito ako se radilo o teškim ratnim zločincima. Postupak vešanja nije bio podrobnije regulisan. Vešala su bila improvizovana, najčešće u obliku dva vertikalna stuba, na vrhu povezana poprečnom gredom za koju je vezivan konopac. Osuđeni je stavljan na stolicu ili kakvu drugu improvizovanu podlogu, koja je naglo izmicana a telo u padu je zatezalo konopac i prouzrokovalo smrt ugušenjem. Profesionalnih dželata nije bilo, ali su se pojedini vojnici ili policajci specijalizovali za tu dužnost i mogli su da izvrše i po nekoliko vešanja.